«Ақпарат ғасырында өмір сүріп жатырмыз» деген сөз бүгінгі қоғамда қанатты тіркеске айналды. Расында, технология дамыған сайын ақпарат ағыны толассыз көбейіп, оның пайдасымен қатар зияны да айқын көріне бастады. Әсіресе оң мен солын танып үлгермеген жастар үшін бұл үлкен мәселе. Ақпараттың көптігі оларды рухани, психологиялық және интеллектуалдық тұрғыдан шаршатып, шынайы өмірден алыстатып жатыр.
Қазақта «Жалған сөз жарға жығар» деген мақал бар. Бұл сөз бүгінгі ақпарат дәуірінде өзектілігін арттыра түсті. Жастар әлеуметтік желілер мен интернет кеңістігінде әртүрлі дереккөздерден ақпарат алады. Алайда бұл ақпараттың барлығы бірдей шынайы емес. Жалған мәлімет, манипуляция және түрлі жат идеологиялар жастардың санасын улап, олардың өмірлік ұстанымдарына, көзқарастарына кері әсерін тигізеді. Мұндайда ақпараттың рас-өтірігін ажыратып, сараптай білу – маңызды.
Сарап болмаған соң оның зияны болары анық. Ақпараттық уланудың негізгі салдары жастардың психологиялық күйіне тікелей әсер етеді. Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, әлеуметтік желілердегі үнемі жаңарып отыратын ақпарат легі адамның миына артық салмақ түсіріп, күйзеліс пен мазасыздық тудырады. Бұған қоса, халық арасында интернет кеңістігіне «кіршіксіз керемет өмірлерін» өрнектеп қою сәнге айналған. Ал осы идеал көріністі көрген кейбір жандар арасында өз өміріне көңілі толмау, өзін басқалармен салыстыру, салдарынан түрлі комплекстердің пайда болуы сияқты мәселелер туындайды. Бұл құбылысты психолог мамандар «цифрлық күйзеліс» деп атайды. Осы күйзеліске түскен кейбір жастардың салы суға кетіп, үлкен өмірге қадам баспай жатып, болашақтан күдерін үзсе, енді бірі өзіне қол жұмсауға дейін барып жатыр.
Осы тұста «Бұл мәселенің шешімі бар ма?» деген заңды сұрақ туындайды. Әрине, кез келген мәселенің шешімі бар. Жастар ақпаратты дұрыс қабылдап, оны саралай білуі керек. Бұл ретте ата-аналар мен мұғалімдер үлкен рөл атқарады. Қазақтың «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген сөзі осы тұста өте орынды. Балалық шақтан бастап, ақпаратты сүзгіден өткізіп, қабылдау мәдениетін қалыптастыру маңызды. Білім деңгейі ақпараттың көлеміне, көптігіне байланысты емес. Яғни ақпарат көп болғанымен, ол саналы түрде сүзгіден өтпесе, пайдасынан гөрі зияны басым болуы мүмкін. Сондықтан тек дұрыс сұрыпталған мәлімет қана пайдалы білімге айналады. Интернеттегі ақпараттық уланудың қауіптілігіне нақты мысал ретінде бірнеше жыл бұрынғы «Синий кит» ойынын айтуға болады. Бұл ойын көптеген жасөспірімнің психологиясына әсер етіп, олардың өз-өзіне қол жұмсауына себепкер болды. Жастарды манипуляциялаудың бұл түрі – ақпараттың дұрыс сұрыпталмауының және саналы сүзгінің жоқтығының салдары. Қазіргі кезде мұндай қауіпті интернет трендтер басқа формада болса да, әлі де кездеседі. Түрлі челлендждер, қауіпті ойындар, жалған мәліметтер – мұның бәрі жастардың санасына әсер ететін ақпарат ағыны болып, жан-жақтан тоқтаусыз түсіп жатыр. Сондықтан әр адам ақпарат тұтынуда аса мұқият болуы қажет. Сонымен қатар жастар ақпарат тұтыну дағдыларын реттеп, интернеттен уақытша бас тартып, уақытты пайдалы ақпарат алуға жұмсауы қажет. Кітап оқу, спортпен шұғылдану, шығармашылықпен айналысу сияқты әдеттер адамды зиянды ақпараттық ортадан алыстатады.
«Ақпарат – қару» деген сөзді бүгінде жиі естиміз. Бұл қаруды дұрыс қолдана білсек, ол бізге пайдасын тигізеді, ал егер бейғамдық танытсақ, оның құрбанына айналуымыз мүмкін. Қазіргі жастардың ақпаратпен улануы – заманның басты мәселелерінің бірі. Сондықтан әрбір жасөспірім ақпараттық сауаттылығын арттырып, өз өмірін сапалы білім мен шынайы құндылықтарға негіздеуі керек. Өйткені, шынайы білім – ақпаратты тек жинақтау емес, оны талдап, дұрыс қорытынды жасай білуде жатыр.
Сабина Ерсінқызы,
Ғ.Мүсірепов атындағы № 86 мектеп-гимназиясының
11 «Б» сынып оқушысы
Алматы қаласы
