Жыл сайын қоғамда түлектердің мектеп бітіріп, Ұлттық бірыңғай тестілеу тапсыратын кезінде әлеуметтік желі мен БАҚ-та осы тақырып жайлы гу-гу әңгіме жүреді де жатады. Талапкерлер ата-анамның үмітін ақтасам, грант иегері атансам деген ниетпен күні-түні дайындалады. Мектеп ҰБТ-ға жауапты болмағаннан кейін барлық түлек сынаққа дайындайтын оқу орталықтарында білім алады. Оның бағасы да қалтаға біраз жүк салады.
Соңғы жылдары әлеуметтік желінің ықпалы артып, кез келген адам өз ойын, көзқарасын ашық білдіре алатын алаңға айналған. Грант иегерлерінің аты жарияланғанда, әсіресе «Tik-Tok» желісінде ұзын-сонар тізімнен менің де атым шығып қалар ма екен деп, үміт пен үрей арасында күй кешкен түлектер мен ата-аналардың бейнежазбалары кең таралды. Бірі қуанышы қойнына сыймай, көңілі тасыса, енді бірі жылдар бойғы еңбегінің ақталмағанына кейіп, көз жасына ерік беріп, күйзеліске түсіп жатты. Қоғамда оның маңызының артқаны сондай, мұны өміріндегі ең шешуші кезең, одан әрі жол жоқтай, өмір осымен біткендей күйге еніп, өзіне қол салған жайларды да естіп жатамыз. Бұған кім кінәлі?
Әуелі ҰБТ-ның жалпы жүйесіне тоқталайық. Онда барлығы – 120 тапсырма, максималды ұпай – 140. Қазақстан тарихынан 20, оқу сауаттылығынан 10, математикалық сауаттылықтан 10 және екі бейінді пәннен 40 сұрақтан енгізілген. Биылғы оқу жылында 216 мың түлек мектеп бітірсе, соның 113 мыңы мемлекеттік білім беру грантына өтініш берген. Ал бөлінген грант саны – 77 мыңға жуық. Жылдағы дәстүр бойынша техникалық мамандықтарға грант саны әлдеқайда көп бөлінді. Мысалы, инженерлік, өңдеу және құрылыс саласына – 18 946 грант, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бағытында – 11 585 грант, жаратылыстану ғылымдары, математика және статистика саласына – 9 188 грант бөлінсе, өнер және гуманитарлық ғылымдардағы грант саны 2000-ға да жетпейді. Осыдан келіп, 110-120-дан жоғары балл жинаған талапкерлер оқуға түсе алмай, ал небәрі 50 балмен грант иегері атанып жатқандар көп. Осыған байланысты кей түлектер жан қалауынан бас тартып, «Әйтеуір грантта оқысам болды» деп, техникалық оқу орындарына тапсыра салады. Күйзеліс, өкініш, депрессияның бәрі осы шырмауы көп мәселеден туындайды. Әрине, мемлекет талапкердің оқу ақысын төлеп бергеннен кейін елде жетіспей жатқан мамандықтарға грант санын көп бөлетіні белгілі. Бірақ бұл мәселені толық шешуге мүмкіндік беруде деп тағы да айта алмайсыз. Техникалық саладағы гранттың көптігі кәсіби маманның санын арттырып жатқан жоқ. Жалындап жанатын уақытында төрт жылын зая кетіріп, мамандығын түсінбейтін, сүймейтін, өзін жоғалтқан жандардың үлесін арттыруда.
Кей адамдар «Оқып, дайындалу керек еді. Өзі кінәлі» дейтін шығар. Бірақ жоғары балмен де оқуға түсе алмағандарды не деп кінәлайсыз? Ал ҰБТ-ның өзі талапкер білімін анықтауға толық мүмкіндік бере ме? Тест форматы терең ойлауға емес, еске сақтап, тез жауап беруге бейімделген. Бұл шығармашылық қабілеті бар, бірақ тест форматында өзін көрсете алмайтын жастар үшін әділетсіздік емес пе? ҰБТ – білімді тексертудің бір құралы ғана. Ол баланың толық потенциалын анықтауға жеткіліксіз. Осы жайттардың бәрі балаға терең түсіндіріліп, жақындары психологиялық, рухани қолдау көрсетсе, жаңа өмірге қадам басқан талапкердің сағы бұлай сынбас еді.
Өмірде әр адамның өз жолы, бойына дарып, болмысына біткен қабілеті бар. Соған сай мамандық таңдағаны жөн. Ешқандай кедергіге қарамай, өз арманына адал болу, биік мақсатқа ұмтылу түбі үлкен белеске жеткізеді. Шексіз мүмкіндіктер әлемінде өмірді ҰБТ-мен шектемейік!
Гүлзат БАЙҚОНЫСОВА
