Қазіргі заманғы ақпараттық кеңістік — үнемі өзгеріп отыратын, экономикалық және технологиялық тұрғыдан күрделі жүйе. Журналистика қоғамның демократиялық дамуының маңызды тетігі бола отырып, бір мезетте нарық заңдарына да бағынады. Ақпарат құралдарының экономикалық тұрақтылығы олардың тәуелсіздігі мен кәсіби сапасына тікелей әсер етеді.
Соңғы жылдары цифрландыру, әлеуметтік желілердің таралуы және жарнама нарығындағы өзгерістер дәстүрлі медиа құрылымын түбегейлі өзгертті. Осыған байланысты медиа менеджмент пен журналистиканың экономикалық тұрақтылығы мәселесі қазіргі кезеңде ерекше өзектілікке ие болып отыр.
1. Медиа нарығы және экономикалық тұрақтылық ұғымы
Журналистиканың экономикалық тұрақтылығы — бұл медиа ұйымдарының қаржылық, технологиялық және әлеуметтік өзгерістер жағдайында өз жұмысын үздіксіз жалғастыру қабілеті.
Бұл ұғым медиа саласының қаржыландыру көздерін әртараптандырумен, жаңа бизнес-модельдермен және этикалық тұрақтылығымен тығыз байланысты.
Медиа менеджмент теориясына сәйкес, дәстүрлі БАҚ екіжақты нарық моделінде жұмыс істейді:
1. Аудитория нарығы – оқырман немесе көрермен;
2. Жарнама нарығы – жарнама берушілер мен демеушілер.
Дегенмен, цифрлық дәуір бұл екі нарықтың тепе-теңдігін бұзды. Цифрлық платформалардың (Google, Meta, TikTok т.б.) пайда болуы аудиторияны бөлшектеп, жарнама кірісін өзіне аударды. Соның салдарынан көптеген газеттер мен телеарналар табыс көзінен айырылды.
Еуропалық зерттеулерге сүйенсек, медиа ұйымдарының жарнама табысы соңғы онжылдықта 40%-ға дейін азайған. Бұл БАҚ-тың экономикалық тәуелсіздігіне тікелей қауіп төндіреді.
2. Тұрақты жергілікті журналистика: экономикалық сын-қатерлер мен шешімдер
2.1. Жергілікті БАҚ-тың әлсіз тұстары
Жергілікті журналистика ірі медиа топтарға қарағанда әлдеқайда осал.
Көптеген өңірлік басылымдар COVID-19 пандемиясы кезінде қаржылық дағдарысқа ұшырады.
Жергілікті БАҚ көбіне жазылым, қайырымдылық, грант, мемлекеттік қолдау сияқты әртүрлі тәсілдерді біріктіріп, өмір сүру стратегиясын қалыптастырады.
Бірақ ең үлкен қиындық — аудитория көлемінің аздығы. Көптеген оқырмандар жаңалық үшін ақы төлеуге дайын емес. Ал жарнама берушілер үшін бұл нарық тиімсіз.
2.2. Технологиялық теңсіздік және жасанды интеллект
Бағдарламалық жарнама (programmatic advertising) мен жасанды интеллектіні (AI) қолдану — заманауи медианың басты тренді.
Алайда мұндай технологияларды тек ірі ұйымдар пайдалана алады.
Ақжарқын Құспай,
«Тұран» университетінің журналистика факультетінің 1-курс студенті
