Атам қазақ «Көршің соқыр болса, көзіңді қыс!» дейтін бе еді? Жаһандану етек жайған мына заманда өз қалтаңды қампайта отырып, маңайдағы көршілерге де көз сала жүрмесең, нарықтың апанына жұтылып кетуің де ғажап емес. Нарықтың түрлі саласы бар: құнды қағаздар, жылжымайтын мүлік, қор нарығы, тағысын тағылар дегендей. Әрине, Үкіметіміз бұл тұрғыдан алғанда, айта қаларлықтай сергек саясат жүргізіп отыр. Ендеше, біз де өз тарапымыздан көршілес елдерге қарай дүрбі ұмсындырып көрелік. Әлқисса…
Қытай билігі өзіндегі ел экономикасының қарқынына екпін қосу керек деп шешіпті. Ол үшін ең бір ауқымды бағдарламаны іске қосатынын хабарлады. Мұның юаньның бағамына, Ресей мен Қытайдың қор нарығына ықпалы қандай болмақ, сараптап көрелік.
Әлем экономикасындағы АҚШ-тан кейінгі екінші елдің ынталандыру пакетінің жалпы құны 10 трлн долларға бағаланып отыр. Оның мемлекеттік қолдауы жылжымайтын мүлік нарығындағы құлдырауға, сұраныстың төмендеуіне, ЖІӨ өсімінің баяулауына қарсы бағытталып отыр. Қытай билігінің шешімін инвесторлар үлкен энтузиазммен қарсы алды. Пекин мемлекеттік қолдау бағдарламасының іске қосылатыны туралы хабарлағаннан кейін Қытай нарығы 2008 жылдан бері алғаш рет апталық максималды өсу көрсеткішін көрсетті: Shanghai Shenzhen CSI 300-дің шешуші индексі 15 пайызға өссе, гонконгтық Hang Seng 13 пайыз қосты. Бұл күндері биржалар Қытай акцияларын сатып алу жөніндегі өтінімдерді өңдеп үлгермеді. Өтінімдердің ағынынан жүйедегі бұзылыстар туралы хабарламалар жиіледі. Тұтастай алғанда, осындай мәліметтер тарап отыр. Дегенмен бұл көршіміздегі аталған ахуал жөнінде терістіктегі көршіміздің сарапшы-мамандары не дейтіні де қызықты.
Қалыптаса бастаған ахуалды Ресейдің «Финам» қаржылық тобының сарапшысы Александр Потавин: «Қытай билігі биылғы жылы жалпы ішкі өнім өсімінің мақсатты көрсеткішінің 5 пайыздық өсіміне қол жеткізу және дефляциялық тәуекелдердің алдын алу жолында шешімгерлік танытып отыр. Осының аясында Қытай юаньының долларға келгендегі бағамы ғана нығайып қоймайды, сонымен қатар Қытайдың акциялар нарығы белсенді түрде қалпына келе бастайды», – деп түсіндірді.
Аталған бағдарлама аясында жылжымайтын мүлік нарығына қолдау көрсету ел тарихындағы ең ауқымды шара болмақ. Мөлшерлемелер өсіп жатқан Ресейге қарағанда, Қытайдың Халықтық банкі мен елдің Орталық банкі 5,3 трлн доллар мөлшерінде берілген ипотекалық несиелер бойынша белгіленген мөлшерлемені орташа алғанда 50 пайыздың пунктке төмендетіп отыр. Екінші баспана сатып алуға төленетін бастапқы жарнаның минималды мөлшері алғаш рет 20-дан 15 пайызға дейін төмендетілді. Ал Қытайдың Орталық банкі сатылмаған тұрғын үйді салушыдан сатып алу үшін аймақтық билікті тарту мақсатында банктік несиелерді жабудың сомасын 60-тан 100 пайызға дейін көбейтті. Бұл жерде реттеуші болып отырған Орталық банк банктерді экономикаға құйылатын инвестицияларға арналған резервтен 1 трлн юань (143 млрд доллар, 1 доллар – 7 юаньға тең) сомасына босатады. Ол үшін Қытайдың Орталық банкі банктерден алынатын резервтік талаптар нормасын 0,5 пайызға төмендетеді. Бұған дейін орташа өлшемдік норма 2020 жылға дейін 6,6% болатын. Сондай-ақ кері сатып алатын міндеттемесі бар құнды қағаздарды сатып алудың жеті күндік операциялары бойынша белгіленген пайыздық мөлшерлеме 1,7-ден 1,5-ке дейін төмендетілмек. Оларды банктер Орталық банкке несие тарту үшін пайдаланады. Құнды қағаздар нарығын қолдау үшін шамамен 800 млрд юань немесе 114 млрд доллар мөлшеріндегі тұрақтандыру қоры құрылады. Оның көмегімен брокерлер, қорлар мен сақтандыру компаниялары акциялар нарығына құйылар инвестициялар үшін Қытай облигацияларын, биржалық қорлардағы пайларды, мемлекеттік облигациялар акциялары мен Қытай Орталық банкінің вексельдерін 500 млрд юаньға немесе 71 млрд долларға айырбастауға мүмкіндік алмақ. Сонымен қатар реттеуші банк 300 млрд-қа жуық юаньді компаниялардың өздері өткізетін акцияларды кері сатып алуға қайта несиелендіру арқылы тартпақ ниетте. Екінші сатыда осы мақсатқа тағы 500 млрд юань немесе 43 млрд долларды жіберуді жоспарлап отыр.
Мұндай болғанда юаньнің бағамы не болмақ? Ресейлік «Совкомбанктің» макроэкономикалық талдау басқармасының бастығы Никита Кулагиннің айтуынша, Қытай Халықтық банкі мәлімдеген ел экономикасын қолдаудың ауқымды шаралары юаньнің одан әрмен әлсіреуіне әкеліп соғуы ықтимал. Ол мұндай күдігін: «Реттеуші капитал бойынша банктерге қойылар талаптар мен мөлшерлемені төмендетеді. Бұл өз кезегінде бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша онсыз да ІЖӨ-нің номиналды көлемін 2,5 есеге жуық арттырып отырған ақша массасының өсуін шапшаңдатуға алып келеді. Нәтижесінде, юаньнің қалған әлемдік валюталармен салыстырғанда құнсыздана бастауының ықтималдық үлесі арта түседі», – деп түсіндірді. Экономист Қытай валютасының әлсіреуін елдің өз ішіндегі іскерлік белсенділіктің артуы мен дамушы экономикалардың орталық банктерінің мөлшерлемесін төмендету ғана тоқтата алады деп есептейді. Мысалы, юань АҚШ-тың Федералдық резервтік жүйесі мөлшерлемесінің қыркүйектегі төмендетілуінен соң нығая бастаған болатын. Демек, жоғарыда айтылған ауқымды бағдарламаны қабылдауға қарасақ, Пекиндікі кішкене тойынғанды көтере алмай, лепіру болып шығады. Александр Потавиннің талқылауынша, тамыз бен қыркүйекте юань АҚШ долларына қатынасы бойынша алғанда нығайды және биліктің жариялаған стимулдарынан қолдау алды, бірақ ҚХР валютасы тек қана Қытай экспортерлерінің ұлттық валютаны сатып ала отырып, сәт сайын түскен табысты өз елдеріне репатриациялауы есебінен ғана емес, сонымен қатар Федералдық резервтік жүйенің АҚШ-тағы несие мөлшерлемелерін төмендету жоспарларынан кейінгі доллар бағамының жалпы әлсіреуінің аясында да қымбаттап отыр. Яғни қарап отырсақ, Қытайдың ауқымды бағдарлама жариялауы бұлттанған аспанның бір жалт етіп ашылғанын көре салып, күртесін лақтырып жіберген адамның шыдамсыздығына қатты ұқсап кеткендей ме, қалай өзі?
Ақыры талдауға кіріскен соң, шығыстағы көршіміздің жылжымайтын мүлкі мен шикізат нарығына да көз қиығын сала кетейік. Жарияланып отырған барлық ынталандырушы бағдарламалардың ішінде ипотека беру, жылжымайтын мүлік нарығын қолдау жөніндегі шаралар ерекше орынға ие болып отыр. Жөн-ақ делік. «Бірақ әзірге олардың жеткіліктілігіне сенімділік жоқ», – дейді Никита Кулагин. Оның ойынша, соңғы 10 жыл бойына құрылыстың драйвері болған инвестициялық мақсаттағы жылжымайтын мүлікті сатып алу қадамдары баяғысынша қатты шектеулі. 2020 жылдың басына дейін пәтер құны үнемі өсіп отырды, айтылып отырған мәмілелердің маңыздылығы да осыған байланысты болатын. Қытайлықтар алып сату үшін пәтерлерді белсенді түрде сатып алып отырды. Әртүрлі бағалауларға қарасақ, жылжымайтын мүлік нысандары Қытай азаматтарының ауқаттылығының 70 пайызын құрайды. Инвестициялық сұраныстың қатты қызып кеткені сонша, Қытайда салынып біткен, бірақ сатылып бітпеген жылжымайтын мүліктен «орасан шатыр» қалыптасып қалғандай әсер туады. Әлгі экономисіміздің уәжіне сенсек, қазіргідей сату қарқынымен пайдалануға беріліп жатқан барлық метрлерді мемлекет жыл сайын 3 пайыздан сатып алып отырған күннің өзінде қаңырап тұрған тұрғын үйлерді сатып бітіру үшін жылдар қажет болады екен. Оның бағамдауынша, құрылысты бәсеңдету елеулі қарқынмен жүріп жатыр. Нәтижесінде, құрыш пен қуатқа сұраныс құлдырауда, ал олардың ізінше шикізатқа деген әлемдік баға да құлдилап барады.
Олай болса, ендігі үміт акцияларда шығар? Қытайдың Орталық банкі акциялар нарығы үшін 800 млрд юань мөлшерінде тұрақтандыру қорын құруды жоспарлап отырғанын мәлімдеген болатын. Никита Кулагин мырза болса: «Дей тұрғанмен, мұндай көлем түкке тұрғысыз. Өйткені оның көлемі 70 трлн юань немесе 10 трлн доллардан тұратын Қытай нарығының жалпы капиталдануының 1 пайыздан сәл артығын ғана құрайды. Сондықтан ҚОБ аталған қорды жоғары құбылмалылыққа ұласқан амалсыздық жағдайында ғана пайдаланады деп есептейміз», – деп атап көрсетті. Оның ойынша, құрылыстың бәсеңдеуі құрылыс саласындағы Қытай девелоперлері мен өндірушілері акцияларының арзандауының әлі де жалғаса беруіне алып барады. Дегенмен экономист Қытай экономикасының, атап айтқанда, жылжымайтын мүлік нарығының қалпына келуі Ресейдің қор нарығына жағымды ықпал ететінін атап көрсетті. Сарапшы: «Турасын айтқанда, Ресей шикізатына, әсіресе мұнайға, мұнай өнімдеріне, табиғи газға, металл мен газға сұраныс артар еді. Бірінші кезекте экспортер-компаниялар өз табыстарын арттыра алады», – деп болжамдады.
Ал «Финам» қаржы тобының акцияларды талдау бөлімінің бастығы Наталья Малыхтың пікірінше, әлемнің екі ірі экономикасы АҚШ пен Қытайдағы қаржылық-несиелік саясаттың жұмсаруы соңғы кезде елеулі түрде өскен шикізат бағасы үшін тиімді болып шыққан. Ол: «Ресей нарығы үшін басым деңгейде шикізат компаниялары қалыптастыратын акциялар нарығы аса тиімді фактор», – деп атап көрсетті. Оның бағамдауына қарасақ, Қытай акцияларындағы бәйге жалғасуы мүмкін, алайда трендке айнала қоюы неғайбыл, өйткені Қытай акцияларының төмен бағалануының басты себептері геосаясат, жылжымайтын мүлікке төлем сұранысының проблемасы, тұтынушылық белсенділіктің төмендігі мен экономикалық өсу күткендегіден төмен. Наталья Малых: «Тарих Қытайдың мемлекеттік ынталандыруы уақытша «ралли» туғызады, бірақ ұзақмерзімді нарықтық тренд түбірімен өзгермейді. Сондықтан «сатып ал да, ұстап отыр» стратегиясы бұл жерде өзекті емес, керісінше, ортамерзімді позицияны пайдалану тиімді болмақ», – деп есептейді.
Дей тұрғанмен, сарапшылар мәлім етілген ынталандыру шаралары Қытайдың экономикасын дефляциялық спиральден және жылжымайтын мүлік нарығындағы дағдарыстан алып шығуға жететініне күмәнмен қарап отыр.
Бейбіт МЕКЕЕВ
