Елімізде дін және мемлекет қатынасында тиімді тәжірибе алаңы қалыптасып келеді. Түрлі радикалды топпен күрес, дәстүрлі діни құндылықтарды дәріптеу, азаматтар мен діни ұйымдардың қызметін қадағалау сияқты мәселелер жолға қойылды. Осы орайда дұрыс пен бұрыстың арасын ажырату, әсірешілдік пен қалыптылықты саралау, зиян мен пайданы түсіне білу аса маңызды.
Қазіргі Қазақстан қоғамында діни сананың жаңғыруы орын алуда. Осыған байланысты діндарлық, діншілдік, діни фундаментализм және модернизм ұғымдарын айқындау міндеті тұр. Себебі тұрғындар арасында діни сипаттағы үгіт-насихаттарға қатысты түрлі пікір мен көзқарас қалыптасып келеді. Діндарлықты құндылық тұрғысынан түсінетін азаматтар өмірдің негізгі мәні ретінде діннің талаптарын қойса, өздерін бейтарап санайтын топ дінге және діндарларға деген сыни көзқарас пен пікірлерді ортаға салады. Бұл өз кезегінде осы діндарлық пен діни фундаментализм түсініктерінің айқындалмауы себепті туындап отырған қарама-қайшы көзқарас ретінде саналады.
Тағы бір дүние, қоғамдағы дін бағытында айтылып жатқан насихаттардың мазмұнына қатысты да әртүрлі мәселе туындауда. Шариғат және құқық, діндарлық және зайырлылық, тарих және қазіргі кезең, тәрбие және білім, фундаментализм және модернизм түсініктерінің күресінде Қазақстан қоғамының рухани бағдарын айқындау аса маңызды. Осы орайда уағызшылар тарапынан келтірілген кейбір дәлел-дәйектердің қоғамда түрлі қайшылық тудыруы, діни фобиялық көзқарастарға себеп болуы жиі кездеседі. Сол себептен де аталмыш ұғымдар арасында салмақты тұжырымдар жасалып, аражігін ажырату қажеттілігі тұр.
Дінге қатысты қолданылып отырған түсініктер мен тұжырымдардың ғылыми бағытта саралануы маңызды. Дінді теологиялық, уағыздық форматта талқылау қоғамның дінтанулық және діни санасын жетілдірмейді. Зайырлы қоғам мен мемлекеттің ұстанымдар тұрғысынан түрлі ағымдар мен уағыздарға баға беруде ғылыми тұжырымдар мен зерттеулер жасалуы өркениетті қоғамның басты міндеті саналады. Қазіргі Қазақстан қоғамында мұсылмандық фундаменталистік идеялардың тарихи, теологиялық, әлеуметтік, психологиялық аспектілерін зерделеу – кезек күттірмейтін мәселе.
Сөз түйінінде айтарымыз, діни ұстаным мен қоғамдағы діни идеялар елдің рухани және материалдық дамуында маңызды қызмет атқарады. Зайырлылық діннің шектелуі деп саналмайды. Десе де, бұл орайда дінге бейтарап көзқарастар басымдыққа алынады. Сол себептен де қоғамдағы діндар топтардың қоғамдық қызметтің барлық саласын қамтуы олардың діни көзқарастарының өркениетті түрде қалыптасуына байланысты. Діндар азаматтардың білім алуы, Отан қорғауы, түрлі салада қызмет атқаруы алдымен оларға танылған мүмкіндіктер шеңберінде болса, одан кейін азаматтардың дүниетанымдық ұстанымдарына байланысты болмақ. Міне, осы тақырыптар және осыған ұқсас басқа да проблемалар ғылыми зерттеу жасау міндетін тудырып отыр.
Кеңшілік ТЫШҚАНҰЛЫ,
философия ғылымдарының кандидаты, дінтанушы
