Ауыл іші әлі де сол баяғы тыныштығын сақтап тұр. Тек таңертеңгі салқынмен өріске шыққан сиырлардың мөңіреген үні мен тау жақтан ескен самал тербеген жапырақтар сыбдыры ғана естіледі. Арасында абалаған ауыл иттерінің аракідік сол тыныштықты бұзатыны бар.
Мен мұнда келе сала, әжем әлдилеп өсірген ескі қараша үйге тағы бір соқтым. Ішке кіріп, жанарыма іліккен ескі заттардан естеліктерді іздедім. Әжем жатқан кереуеттің шетіне тізе бүгіп, тәтті күндерге сапарладым. Иә, дәл осы үйдің іші менің балалығымның бақытты мекені еді…
Осы бөлмеден әжемнің өзіне тән жұпар иісі аңқып тұратын. Әлі күнге иісі мұрныма келетіндей. Үйдегі майлы орамал, самауырда қайнаған шай, сөреде тұрған құрт-май, барлығы қаз-қалпында, бірақ әжем жоқ. Оның орнын сағыныш деген алып қара бұлт басып алған.
Адам кейде тым ерте есейеді. Тағдырдың толқындары бала болып қалуға мұрша бермей, иығыңа үлкен жүк артады. Мен үшін сол жүкті арқалатқан күн – әкемнің мәңгілікке көз жұмған сәті. Бірақ мен ол кезде жыламадым, титтейімнен қалған соң ба не болып жатқанын да түсінбеген едім. Себебі сол сәтте жанымда ең мейірімді жан – асыл әжем болатын.
Әкемнен айырылған сәтте мені құшағына басып:
– Сәбиттен қалған тұяғым, қарғам, енді сен менің тірлігімнің жарығысың, – деген әжемнің үні әлі күнге құлағымда.
Арада көп уақыт өтпей, анам да кеудесін қажаған сырқаттан көз жұмып, тағдыр менің қос қанатымды ерте қайырып, шексіз сынаққа алғанда да, жалғыз қалғанымды сезбедім. Анығын айтқанда, ақ әжем сұрқия тағдырдың салқынын сездірмеді. Менің жанымда шуақ-нұрын шашып, ақ әжем тұрды.
Иә, әжем маған шексіз мейірімін төкті. Базардан алған ең бағалысын маған кигізіп, өзімен бірге той-томалаққа жарасымды етіп ертіп баратын.
– Ең әдемісі қарғамның еншісінде болсын, – дейтін аналық көңілмен.
Әр ойыншық, әр тәтті, әр мейір – бәрі де маған арналды. Басымнан сипаған алақанының ыстығы, маңдайымнан емірене иіскегені – күннің жылуынан да бетер еді. Әжемнің осынау махаббатын тіпті өзге немерелері қызғанатын. Ол кісі мені басқа балалар сынды қара жұмысқа жегіп, үйдің шаруасына жолатпайтын. Ағаларымның жұмсағанын байқап қалса, олардың басы бәлеге қалатын.
– Сен менің немерем ғана емессің, әкеңнен қалған аманатсың, – дейтін. Әжемнің осынау шексіз мейірімін сезіп өскендіктен бе, бала кезден өнерге, өлеңге ынтық болдым.
Ата-анамыз кеткелі аялап, бар мейірімін төгіп, текті тәрбие беріп, өз анамдай өсірген үлкен шешемнің тәлімімен түрлі байқауларға қатысып, өнер жолына аяқ бастым. Сол сәтте әжем мені демеп, жазған өлеңдерімді жиі-жиі оқытып, қуаныштан көзіне жас алатын. Сол сәттегі әжемнің жүзіндегі мақтаныш пен мейірді еш сурет сала алмайды. Ол мен үшін залда отырмаса да, әр сахнада бірге еді.
Бір күні үлкен байқауға жол түсті. Алматыға аттанар сәтте әжем орамалын сілкіп, маңдайыма үш рет дем салып:
– Тіл-көзден сақтасын, жеңіспен кел, қарғам, – деп, шарбақтың сыртына дейін шығарып салды. Сол бір сәт мәңгі жүрегімде қалды. Әжемнің жанынан жырақтап бара жатқандай алаң көңілмен қайта жүгіріп барып, құшақтағым келіп, амалсыз көлікке міндім. Түсініксіз бір қимастық сезім жанымды тербеген-тұғын.
Байқау күні. Үлкен шешемнің ұялы телефонына келген қоңырау оның көңілін құлазытты. Менің жеңісімді тілеп келген асқақ көңілі беймаза, мұңды уайымға бастап кеткендей. «Әжең сәл сырқаттанып қалыпты, уайымдама жазылып кетеді ғой, мен жанына барып, жәрдем берейін», – деп қайта ауылға аттанды. Жанымда әкемнің әпкесі қалып, Алматыға келгендегі мақсатымызды орындап, жеңісті болып таң азанмен жолға шықтық. Көлік іші тым-тырыс, әпкемнің жанарында жасырынған мұң шопыр ағаның да кеудесіне қонғандай ешкім сөйлемейді. Бала көңілмен бірдеңе айта қалсам, төңірегімдегілер ыммен тіл қатып, сөйлегенімді ұнатпағандай ишара танытты. Бірақ маған ештеңе айтпайды… Көлік терезесінен қарап отырып, ауылға жақындаған сайын көңілім әлденеге алаңдай бастады. Біздің үймен іргелес Сембай ағаның үйіне жеткенде, қара шаңырағымызды қоюлай қоршаған қара құрым халықты көріп, жүрегім дір етті.
– Аға, осы жерден түсіріңізші, – дедім шопырға.
Бірден әжемді ойладым. Әкем мен анам өмірден өткенде де осылай есіктің алдына адамдар көп жиналған еді. Сондай бір жамандықты сезгендеймін. Сонда да сенгім келмей, адамдар арасынан сытылып шығып, үйге қарай ұмтылдым. Есіктен кіре бере, дараланып тұрған төргі бөлмеге бірақ ендім. Менің аққұба, аппақ орамалды әжем тіп-тік жатыр, үндемейді. Көзі жұмулы. Қамқорлыққа толы аяулы үн де жоқ…
– Әже, тұршы, мен келдім ғой. Жеңіспен оралдым, – дедім.
Алайда менің ең үлкен жеңісім дәл сол сәтте ең ауыр жеңіліске айналды… Оятуға тырыстым, әжем оянбады, оята алмадым. Кейін естуімше, асыл әжем мені күтіп, жүрегінің ең соңғы соғысын маған арнап, үнсіз ғана қош айтысқан екен…
Бала көңіл әжемнің жоқтығына әлі де сенбейді. Содан бері неше көктем келді, неше күз кетті. Бірақ жүрегімнің төріндегі әжемнің орны ештеңемен толмайтын бос кеңістік болып қалды. Әжемді сағындым…
Құралбек СӘБИТОВ
