Биыл 1 желтоқсаннан бастап елімізде жеке тұлғаларға арналған жаңа автолизинг бағдарламасы іске қосылады. Десе де, көпшілік бұл бағдарлама қарапайым ел тұрғындарына несімен тиімді екенін әлі біле бермейді. Сол үшін аталған бағдарлама бойынша «Бұған дейін қолданыста болған автонесиеден тиімді ме?», «Қандай тәуекелдері мен қаржылық ауыртпалығы бар?», деген сауалдарға ой жүгірттік. Кәсіби сарапшылардың пікіріне жүгініп, мәселенің мән-жайын анықтауға тарыстық.
Қазір әлеуметтік желіде Үкіметтің автокөлікті лизингке беру бағдарламасын қызу талқылап жатыр. Онда «Бұл қандай бағдарлама?», «Бастапқы жарнасы қанша болады?», «Лизингке алған көлікті орнына қойып, жаңасын алуға бола ма?» деген сауалдардың көптігінен көз сүрінеді. Демек басталмай жатып бағдарламаға ынта танытқан отандастарымыздың қарасы қалың екені анық. Экономистер мен өзге де сарапшылар бұл жобаның тиімді тұстарының көп екенін айтуда.
ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Олжас Құсбековтің айтуынша, автолизинг – бұл жаңа көлікті жеңілдетілген шарттармен пайдалануға мүмкіндік беретін жоба. Жоба бойынша азаматтар көлікті бірден сатып ала алмайды. Олар темір тұлпарды лизинг компаниясы арқылы жалға алып, кейін толық төлем жасалған соң ғана өз атына аудара алады. «Бағдарламаның негізгі мақсаты да сол – халыққа көлікті қолжетімді ету және отандық автонарықты қолдау. Бұл жоба, әсіресе, бастапқы жарнаны жинай алмай жүрген азаматтарға тиімді болады. Бағдарлама іске қосылғаннан кейін жаңа көліктерге деген сұраныс артуы тиіс», – дейді ол.
Депутат ел арасында тараған «Бағдарламаның пайыздық мөлшерлемесі көп болады», «Тағы да көзбояушылық» деген пікірді де жоққа шығарды. Олжас Құсбековтің сөзінше, лизинг азаматтарға автонесиесіз, бастапқы жарнасыз және әділ пайыздық мөлшерлемемен көлікті ұзақ мерзімге алу мүмкіндігін береді. Оның шарттары ашық, әділ әрі қолжетімді болмақ. Қазір Парламентте осы бағытта талаптар енгізіліп жатқан көрінеді. Айталық, осы уақытқа дейін Қазақстанда лизинг тек заңды тұлғалар үшін ғана қолжетімді болды, ол негізінен автопарктері бар компания мен кәсіпорындарға арналған. Енді бұл жүйені жеке тұлғаларға да кеңейту жоспарланып отыр. Яғни кез келген азамат ұзақ мерзімді жалға алу шартымен автокөлікті пайдаланып, кейін оны толықтай өз меншігіне өткізе алады.
Бүгінде көпшілік лизингті қазіргі автонесие бағдарламасымен шатастырып жатыр. Автосарапшы Әлішер Асабекұлы Nofake.kz сайтында лизингпен көлік алудың артықшылықтары мен кемшіліктерін, оның автонесиемен көлік тізгіндеу бағдарламасынан басты айырмашылығын санамалап берді. Сарапшының айтуынша, автолизингтің таяқтың екі ұшы іспетті кейбір кемшіліктері де болуы мүмкін. Айталық, лизингпен көлік алу бағдарламасында пайыздық мөлшерлеме банкпен бірдей болады деген болжам бар. Себебі лизинг ұсынатын компания көлікке қатысты шығындардың барлығын өз мойнына алғандықтан, олардың шығынын да өтеу керек болады. Ал тиімді тұстары – алғашқы жарна қажет емес, несие тарихы таза, «қара тізімге» енбеген азаматтар көлік рәсімдей алады. Сондай-ақ 2,5,7 жылға беріледі деген болжам бар. Ал жалға алу мерзімі біткеннен кейін лизинг берген компаниямен екіжақты келісімшартты қарап, көліктің басқа түрін немесе қалған құнын төлеп, оны өз атына шығару мүмкіндігі бар.
Нақты деректерге жүгінсек, лизингке жаңа көліктерді ғана алуға болады. Сондай-ақ көлікті лизингке алар кезде сақтандыруды рәсімдеу қажет. Лизингтің жылдық мөлшерлемесі де болады. Төлемді кешіктірсе, өсімпұл есептеледі. Жалға алушы төлемді екі есептік кезеңде кешіктірсе, лизинг беруші келісімшартты біржақты бұзып, көлікті қайтарып алады. Сауда және интеграция министрлігі де автолизинг бағдарламасы аясында кейбір заңнамалық өзгерістердің қолданысқа енетінін айтады. «Бұл бағдарлама бойынша пайыздық мөлшерлеме мерзімі, яғни тетіктері нақтыланған жоқ. Бағдарлама талқыланып жатыр. Ол бойынша Сауда және интеграция министрлігі заңнамаға «Жеке тұлғаларға да автолизингті қолдануға мүмкіндік беру» туралы өзгеріс енгізді. Басқа да талаптар Үкіметте талқыланып жатыр. Бағдарлама 2025 жылдың 1 желтоқсанынан іске қосылады деп жоспарланып отыр. Оған дейін министрлік, қаржылық ұйымдар сияқты өзге де мемлекеттік органдар бірлесіп, негізгі тетіктерін айқындауы қажет. Сауда министрлігі, өз тарапынан жеке тұлғаларға осы тетіктерді қолданатын шарттарды ғана заң нормасына қосады» делінген ведомствоның ресми ақпаратында.
Кәсіби мамандардың пайымынша, лизинг жүйесін енгізу кезінде барлық шарттар ашық әрі нақты болуы тиіс. Мемлекет пен лизинг компаниялары тұтынушылардың құқықтарын қорғау тетіктерін алдын ала қарастыруы маңызды. Адамдарды алаңдататыны – көлік заң жүзінде лизинг компаниясының меншігінде қалатыны. Егер компания кенеттен банкрот болса, адам өз көлігінен айырылып қалуы мүмкін. Сондықтан жалға алушыны қорғайтын нақты заңдық келісімдер мен сақтандыру жүйесі қажет. Себебі несие кезінде көлік бірден сатып алушының меншігіне өтеді, ал лизингте ол тек пайдаланушы болып саналады. Ал жүйеге деген сенім оның қаншалықты ашық әрі қауіпсіз болуына тікелей байланысты.
Ерзат Асыл
